Być może słyszałeś już kiedyś o szczytowym przepływie wydechowym czyli PEF? Dlaczego jest on tak ważnym badaniem dla chorych na astmę? Jak prawidłowo wykonać pomiary i jak interpretować otrzymane wyniki? Odpowiedź na te pytania znajdziesz w dzisiejszym artykule.
Czym jest PEF?
Tajemniczy skrót PEF oznacza szczytowy przepływ wydechowy (ang. peak expiratory flow). Jest to maksymalna prędkość przepływu powietrza, jaką można uzyskać podczas wydechu. Badanie to pozwala stwierdzić ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe.
Jak zmienia się ciągu doby?
U każdego człowieka średnica oskrzeli zmienia się wielokrotnie w ciągu doby. Pomiar PEF odzwierciedla te zmiany. U pacjentów z niedostatecznie kontrolowaną astmą zmiany te są większe niż u osób zdrowych. Monitorowanie dobowej zmienności PEF umożliwia kontrolę astmy – to jeden z istotnych wskaźników, branych pod uwagę przez lekarza!
Jak zmierzyć szczytowy przepływ oddechowy?
Do pomiaru PEF służy pikflometr (ang. peak flow meter). Dostępne na rynku urządzenia można podzielić na mechaniczne i elektroniczne, ale zasada ich działania jest taka sama. Pikflometr składa się z rurki z podziałką, po której przesuwa się wskaźnik – tym dalej wzdłuż skali, im silniej pacjent dmuchnie. Kolejne wyniki zapisuje się na specjalnej karcie lub zwykłej kartce z zeszytu, co tworzy wykres. Na pikflometrach elektronicznych nie ma skali, wynik odczytuje się na ekranie. Urządzenia te mają również pamięć pozwalającą na zapisanie wyników pomiarów.
Jak prawidłowo mierzyć PEF?
Wykonywanie pomiaru przynosi efekt tylko wtedy, gdy badanie to wykonywane jest w sposób prawidłowy. Oto kilka wskazówek pozwalających przeprowadzić wiarygodny pomiar:
- Pomiary powinny być wykonywane na stojąco,
- Wskaźnik należy przesunąć w pozycję „zero”,
- Pikflometr powinien być trzymany w pozycji poziomej,
- Podczas badania głowa powinna znajdować się w pozycji neutralnej, nie należy jej nadmiernie odginać do tyłu ani pochylać do przodu.
- Po wykonaniu głębokiego wdechu dmuchnąć w urządzenie z całej siły i najszybciej, jak to możliwe dokładnie obejmując wargami ustnik pikflometru,
- Wydech powinien trwać nie dłużej niż 1 sekundę,
- Pomiary wykonujemy 2 razy dziennie robiąc 3 razy wydech i zapisując najlepszy wynik. Ocenę zmienności prowadzimy przez okres co najmniej 2 tygodni,
- Pomiar poranny przed zażyciem leku i wieczorny przed zażyciem leku lub 15 min po zażyciu leku,
- Jeżeli różnica między dwoma najwyższymi wynikami jest większa niż 40 l/min, powinno się wykonać dodatkowy pomiar.
Jakie czynniki wpływają na wartości?
Wynik PEF, zależy od kilku czynników. Należą do nich:
- Objętość i elastyczność płuc,
- Średnica oskrzeli,
- Siła mięśni wydechowych,
- Koordynacja pracy mięśni wydechowych.
Zakres wartości należnych zależy od wieku, płci, rasy i wzrostu, dlatego nie warto porównywać wyników zmierzonych u różnych osób (szczególnie, gdy te osoby różnią się np. wzrostem).
Jak obliczyć zmienność dobową?
Dobową zmienność PEF oblicza się, odejmując najmniejszy PEF w ciągu doby od największego. Następnie trzeba podzielić otrzymaną wartość przez największy PEF i pomnożyć przez 100%, według poniższego wzoru:
W optymalnych warunkach dobowa zmienność PEF nie powinna być większa niż 20%. Znaczne wahania PEF są objawem niekorzystnym dla zdrowia, dlatego warto je skonsultować z lekarzem
Jak interpretować wyniki pomiaru PEF?
Jedną z najważniejszych spraw dla osób z astmą jest kontrolowanie objawów. I to tu właśnie pojawia się konieczność monitorowania PEF!
Monitoring PEF jest jak system wczesnego ostrzegania przed astmą – daje Ci pojęcie o tym, jaki będzie dzień na podstawie tego, jak radzą sobie Twoje płuca. Wyniki mogą pomóc zdecydować, czy warto podjąć działania, a jeśli tak, to jakie.
Aby pomóc Ci rozpocząć monitorowanie PEF, poniżej kilka praktycznych wskazówek:
- Upewnij się, że znasz swój PEFmax (najwyższy odczyt, jaki kiedykolwiek miałeś). Dobrze jest określić tą wartość wspólnie z lekarzem. Łatwo wykorzystasz ją, porównując z codziennymi pomiarami PEF. Lekarz podpowie, jak reagować na zmiany PEF!
- Sprawdź, w jakiej strefie mieści się Twój dzisiejszy wynik? Zielonej? Astma jest pod kontrolą. Żółtej? Działaj! Zwiększ ilość leków przeciwzapalnych. Jeśli wynik jest w strefie czerwonej, trzeba działać w trybie pilnym! Nie tylko zwiększyć ilość leków przeciwzapalnych, ale także dodać leki rozszerzające oskrzela i skontaktować się z lekarzem!
Przykład wyznaczonych stref przedstawia poniższa infografika:
Podsumowanie
Codzienne pomiary PEF odgrywają ogromną rolę we wczesnym wykrywaniu zaostrzeń astmy. Subiektywne odczucia chorego, takie jak duszność lub świsty, nie zawsze wystarczą, by na czas zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia. Dzięki codziennym pomiarom PEF można odpowiednio wcześnie rozpoznać objawy zbliżającego się ataku astmy i zastosować właściwe leki.
Źródła:
Global Initiative for Asthma. 2022 GINA Report, Global Strategy for Asthma Management and Prevention,
https://ginasthma.org/gina-reports, dostęp: 6.07.2022
Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Krystyna Komnata – pulmonolog, internista
Jeżeli podobał Ci się artykuł i chcesz budować z nami swoją wiedzę o zdrowiu płuc – zapraszamy na regularny, codwutygodniowy newsletter „Życia bez duszności”.